ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΥΣ

Οδυσσέας Ελύτης : Προσανατολισμοί

I
Ο έρωτας
Το αρχιπέλαγος
Κι η πρώρα των αφρών του
Κι οι γλάροι των ονείρων του
Στο πιο ψηλό κατάρτι του ο ναύτης ανεμίζει
Ένα τραγούδι

Ο έρωτας
Το τραγούδι του
Κι οι ορίζοντες του ταξιδιού του
Κι η ηχώ της νοσταλγίας του
Στον πιο βρεμένο βράχο της η αρραβωνιαστικιά προσμένει
Ένα καράβι

Ο έρωτας
Το καράβι του
Κι η αμεριμνησία των μελτεμιών του
Κι ο φλόκος της ελπίδας του
Στον πιο ελαφρό κυματισμό του ένα νησί λικνίζει
Τον ερχομό.


II
Παιχνίδια τα νερά
Στα σκιερά περάσματα
Λένε με τα φιλιά τους την αυγή
Που αρχίζει
Ορίζοντας -

Και τ' αγριοπερίστερα ήχο
Δονούνε στη σπηλιά τους
Ξύπνημα γαλανό μες στην πηγή
Της μέρας
Ήλιος -

Δίνει ο μαΐστρος το πανί
Στη θάλασσα
Τα χάδια των μαλλιών
Στην ξεγνοιασιά του ονείρου του
Δροσιά-

Κύμα στο φως
Ξαναγεννάει τα μάτια
Όπου η Ζωή αρμενίζει προς
Τ' αγνάντεμα
Ζωή -


III
Φλοίσβος φιλί στη χαϊδεμένη του άμμο — Έρωτας
Τη γαλανή του ελευθερία ο γλάρος
Δίνει στον ορίζοντα
Κύματα φεύγουν έρχονται
Αφρισμένη απόκριση στ' αυτιά των κοχυλιών

Ποιος πήρε την ολόξανθη και την ηλιοκαμένη;
Ο μπάτης με το διάφανό του φύσημα
Γέρνει πανί του ονείρου
Μακριά
Έρωτας την υπόσχεση του μουρμουρίζει — Φλοίσβος.

(........................................................)


Οδυσσέας Ελύτης

ΤΟ MAΓΙΣΣΑΚΙ

Ο Κόσμος του Οδυσσέα Ελύτη: Ποίηση και Ζωγραφική

Ο Κόσμος του Οδυσσέα Ελύτη: Ποίηση και Ζωγραφική

Στην έκθεση παρουσιάζεται για πρώτη φορά το σύνολο των ζωγραφικών έργων του Νομπελίστα ποιητή, Οδυσσέα Ελύτη. Πρόκειται για ευφάνταστα κολάζ, τέμπερες και υδατογραφίες, μικρών διαστάσεων, που αναδεικνύουν τη μοναδική καλλιτεχνική υπόσταση και αντανακλούν την αισθητική αντίληψη του μεγάλου ποιητή. Παράλληλα, εκτίθενται αντιπροσωπευτικά έργα κορυφαίων Ελλήνων ζωγράφων που αγάπησε ο Ελύτης και έχει γράψει αξεπέραστα κείμενα για το έργο τους, μεταξύ των οποίων, οι: Θεόφιλος, Τσαρούχης, Γκίκας, Καπράλος, Κανέλλης, Μόραλης, Δέρπαπας και Φασιανός. Η έκθεση πλαισιώνεται, επίσης, από χειρόγραφα και βιβλία του ποιητή μαζί με δημοσιευμένες και ανέκδοτες φωτογραφίες του. Τα περισσότερα έργα προέρχονται από τη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, το Μουσείο Μπενάκη, την Εθνική Πινακοθήκη και από πολλές ιδιωτικές συλλογές. Η έκθεση πραγματοποιείται με την πολύτιμη συμπαράσταση της ποιήτριας, Ιουλίτας Ηλιοπούλου, σε επιμέλεια του Τάκη Μαυρωτά και σε συνεργασία με το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.

Ίδρυμα Β & Μ Θεοχαράκη

Βασιλίσσης Σοφίας 9 & Μέρλιν 1

Αθήνα

22 Σεπτεμβρίου 2011 έως και 27 Νοεμβρίου 2011

Μίκης, Κατράκης, Ρίτσος και Ελύτης. Η περιπέτεια μιας σχέσης

Η συνύπαρξή τους θεωρείται πια θεμελιακή μέσα στην πορεία του ελληνικού τραγουδιού... Κι όμως... Θαρρείς και πάντα κάτι «συνωμοτούσε» ενάντια στη συνεργασία τους, όταν αυτή δρομολογούνταν.

Την πρώτη φορά που ο Μίκης Θεοδωράκης αποφάσισε να παρουσιάσει μελοποιημένο ένα έργο του Οδυσσέα Ελύτη, η δισκογραφική εταιρεία στην οποία ανήκε τότε αρνήθηκε αρχικά να το ηχογραφήσει ως «πολυέξοδο» και άρα «ζημιογόνο». Ο ένας εκ των δύο τραγουδιστών στους οποίους απευθύνθηκε για να τραγουδήσουν, αρνήθηκε επίσης. Η διανόηση της εποχής έπεισε ακόμα και τον Ελύτη για την «αποτυχία» του αποτελέσματος.

Τέλος, οι διοργανωτές του Φεστιβάλ Αθηνών αρνήθηκαν την παρουσίαση του έργου στο Ηρώδειο, γιατί με την παρουσία λαϊκού τραγουδιστή «διακυβεύεται το γόητρο του θεσμού». Υστερα απ' όλες αυτές τις δυσκολίες, μπήκε στη ζωή των νεοελλήνων το «Αξιον Εστί»... Το οποίο για να «χρυσωθεί» με βάση την κυκλοφορία του -50 χιλιάδες αντίτυπα, τότε- χρειάστηκε να περάσουν... 14 χρόνια.

Στο μεταξύ, Θεοδωράκης και Ελύτης είχαν επιχειρήσει δύο ακόμα συνεργασίες... Ενώ η πρώτη βρισκόταν στο στάδιο της υλοποίησης, κηρύχτηκε η δικτατορία. Ο Θεοδωράκης άκουσε για πρώτη φορά τα τραγούδια του από την τραγουδίστρια για την οποία προορίζονταν, κρυμμένος σ' ένα σπίτι που εκείνη πήγε σαν επισκέπτρια... Αυτή είναι η αρχή της ιστορίας του «Ρομανσέρο Χιτάνο».

Αρχές του '70, Θεοδωράκης και Ελύτης θα ξαναβρεθούν στο εξωτερικό πλέον, και ο ποιητής θα «υποσχεθεί» στον συνθέτη ένα «νέο Αξιον Εστί»... Λίγο μετά όμως, εκείνος θα επιστρέψει στην Ελλάδα και η επικοινωνία μεταξύ τους θα διακοπεί.

«Ημουν υποχρεωμένος να προσκρούω σε ηλιθιότητες»

Το τελευταίο δημόσιο κείμενο του Οδυσσέα Ελύτη πριν από το θάνατό του αφορά τον Μίκη Θεοδωράκη και τη συνεργασία τους. «Στις δέκα φουρτούνες μια μόνο υπάρχει περίπτωση να σε σώσει από πιθανό ναυάγιο. Χρειάζεται χέρι επιτήδειο που να ξέρει να βουτήξει μες στην καταιγίδα και να τραβήξει έξω το ευπαθές πουλί. Είναι πάνω σε μια τέτοια στιγμή ακριβώς, που άπλωσε το χέρι του απ' το Παρίσι ο Μίκης Θεοδωράκης για να ανασύρει το νεογέννητο "Αξιον Εστί" και να του δώσει μια δική του μουσική έκφραση», γράφει ο ποιητής στις 11 Νοεμβρίου του 1995, σ' ένα κείμενο που προορίζεται για ένα τεύχος του περιοδικού «Ελίτροχος», αφιερωμένο στα 70 χρόνια του Μίκη Θεοδωράκη. Προφανώς, αναλογιζόμενος τις περιπέτειες του έργου, από την ώρα που πρωτοεκδόθηκε ως ποιητική συλλογή, μέχρι τη στιγμή που κατάφερε να γίνει εθνικό τραγούδι των Ελλήνων... Γιατί βέβαια, όταν το 1960 εκδίδεται για πρώτη φορά η ποιητική συλλογή «Αξιον Εστί», μπορεί ο Ελύτης να διανύει ήδη την τρίτη δεκαετία της πορείας του στην ποίηση, αλλ' αυτό δεν σημαίνει ότι έχει εξασφαλίσει το απυρόβλητο...

«Θα έπρεπε να κρατώ ημερολόγιο για να βλέπανε κάποτε οι άνθρωποι -αν τα πράγματα αλλάξουν -τι τραβούσε ένας ποιητής το 1960, όταν έβγαζε κάτι που δεν έμοιαζε με τα άλλα, σε τι ηλιθιότητες ήταν υποχρεωμένος να προσκρούσει!», γράφει σε επιστολή του στον ποιητή Νάνο Βαλαωρίτη το Μάρτιο εκείνης της χρονιάς, φανερά πικραμένος από την πρώτη αντιμετώπιση του νέου ποιητικού του έργου από τη διανόηση της εποχής. Και, παρακάτω, γίνεται πιο συγκεκριμένος: «Οι παλιοί και γνωστοί μας εκεί που κοπανούσανε το τροπάριο ότι δεν έχω περιεχόμενο, ότι είμαι αποκλειστικά λυρικός, ότι είμαι υπεύθυνος που έχασε όλη η ποίηση η μοντέρνα τη στερεότητά της, τώρα δυσανασχετούν: εγκεφαλικός έγινε ο Ελύτης και φορμαλιστής, και τι θέλει κι ανακατεύεται με άλλα προβλήματα, αχ τι καλός τραγουδιστής που ήτανε, κρίμα!».

Μέσα σ' αυτό το κλίμα ο Ελύτης θα συναντήσει τον Θεοδωράκη στο «όρθιο» του «Λουμίδη», και σύμφωνα με μαρτυρία του συνθέτη, θα του εκφράσει την εκτίμησή του για τον «Επιτάφιο» που έχει ήδη παρουσιάσει μελοποιημένο εκείνος και θα ζητήσει να του στείλει το «έργο της ζωής» του, γιατί «κάτι τού λέει ότι θα τον εμπνεύσει». Ενα μήνα μετά, το «Αξιον Εστί» θα φτάσει στο σπίτι του Θεοδωράκη στο Παρίσι... Ο συνθέτης θα μελοποιήσει όλο το έργο «μέσα σε μια βδομάδα», αλλά θα κάνει πολύ περισσότερο- σχεδόν τρία χρόνια- για να αποφασίσει τη μορφή που ήθελε τελικά να του δώσει αλλά και την ενορχήστρωσή του. Μέσα από την αγωνία του να βρει τις ισορροπίες ανάμεσα στην «ανωριμότητα του κόσμου απέναντι στο συμφωνικό ήχο» αλλά και στην ανάγκη -του ίδιου αλλά και του ποιητικού έργου- να βρει μια πιο σύνθετη φόρμα απ' αυτήν του λαϊκού τραγουδιού, θα οδηγηθεί στην παράλληλη χρήση λαϊκού τραγουδιστή, ψάλτη, χορωδίας, λαϊκής και συμφωνικής ορχήστρας...

Σ' αυτό το διάστημα, ποιητής και συνθέτης θα βρεθούν κοντά με δυο άλλες αφορμές... Πρώτα ο Ελύτης θα γράψει στίχους σε μια παλιότερη μελωδία του Θεοδωράκη και θα προκύψει το τραγούδι «Ανάμεσα Σύρο και Τζιά» που θα μπει στο «Αρχιπέλαγος» και ύστερα θα δώσει στο Θεοδωράκη τα εφτά ποιήματα που θα αποτελέσουν τον κύκλο «Μικρές Κυκλάδες» που θα κυκλοφορήσουν σε δύο διαφορετικές εκτελέσεις στις αρχές του 1964.

Οταν όμως ο συνθέτης θα προτείνει την ηχογράφηση του «Αξιον Εστί» με τη μορφή που το έχει σχεδιάσει στην «Κολούμπια» του Τάκη Λαμπρόπουλου με την οποία συνεργάζεται τότε, η εταιρεία θα αποκλείσει ένα τέτοιο ενδεχόμενο, γιατί «αφενός το κόστος από το δέκα θα φτάσει στο εκατό» και «τι θα πουλήσουμε και τι θα βγάλουμε;» και αφετέρου «θα δημιουργηθεί προηγούμενο» και ίσως κι άλλοι συνθέτες να ζητήσουν κάτι ανάλογο.

Ο Θεοδωράκης θα «κερδίσει» την ηχογράφηση, εκμεταλλευόμενος έναν όρο του συμβολαίου του που υποχρέωνε την εταιρεία να παρουσιάζει κάθε χρόνο ένα συμφωνικό του έργο. Αλλά και πάλι... Ο Στέλιος Καζαντζίδης για τον οποίο προορίζονταν αρχικά ο «ρόλος» του ψάλτη, θα αρνηθεί να συμμετέχει... Και ακόμα, καθώς δεν υπάρχει δισκογραφικό στούντιο για ηχογραφήσεις πολυπληθών σχημάτων, για τις ανάγκες του έργου θα «επιστρατευτεί» ένα κινηματογραφικό πλατό, όπου ο συντονισμός των χορωδών μεταξύ τους αλλά και με το τεχνικό προσωπικό θα είναι σχεδόν ανέφικτος και αυτό θα μετρήσει στο τελικό αποτέλεσμα. Οταν το δείγμα του δίσκου θα φτάσει στο «ιερατείο» του «Φλόκα» -όπως αποκαλεί ο Θεοδωράκης την παρέα διανοουμένων του Ελύτη- η πλειοψηφία θα επηρεάσει ακόμα και τον ποιητή, ότι «θα ντροπιαστεί αν το βγάλει αυτό».

Αντιδράσεις για τον Μπιθικώτση

Για να βγει ο δίσκος, ο Θεοδωράκης θα χρειαστεί να επικαλεστεί την πεποίθησή του ότι «ένα έργο καρδιάς θα το πιάσει ο κόσμος, ανεξάρτητα από τα λάθη του», αλλά ακόμα και τις δικαστικές παραμέτρους του συμβολαίου. Οι «περιπέτειες» του έργου κατά την πρώτη του έκδοση θα ολοκληρωθούν με τη διαμάχη διοργανωτών του Φεστιβάλ Αθηνών, τύπου της εποχής και Θεοδωράκη - Ελύτη, μπροστά στο ενδεχόμενο της παρουσίασης του έργου στο Ηρώδειο, το καλοκαίρι του 1964. Υπεύθυνοι και τύπος αντιδρούν στην παρουσία του Γρηγόρη Μπιθικώτση στο Ηρώδειο και οι δυο δημιουργοί αποσύρουν το έργο προσβεβλημένοι, καταγγέλλοντας σε σχετική επιστολή «το κενό ορισμένων εγκεφάλων που δυστυχώς η κυβέρνηση έθεσε επικεφαλής θεσμών καίριων για το παρόν και το μέλλον της ελληνικής τέχνης». Το «Αξιον Εστί» θα παρουσιαστεί πρώτη φορά δημόσια τον Οκτώβρη εκείνης της χρονιάς, στη σκηνή του «Ρεξ»...

Αν, όμως, «εξωγενείς» παράγοντες δεν κατάφεραν να αλλάξουν το δρόμο του «Αξιον Εστί», στις δυο επόμενες προσπάθειες για συνύπαρξη του Θεοδωράκη με τον Ελύτη, τα πράγματα κύλησαν αλλιώς... Στις αρχές του 1967, με μεσολάβηση του Αλέκου Πατσιφά, ο Ελύτης έχει μεταφέρει στα ελληνικά εφτά τραγούδια του Λόρκα από τη συλλογή «Ρομανσέρο Χιτάνο», ο Θεοδωράκης τα έχει μελοποιήσει και ετοιμάζεται η ηχογράφησή τους με την Αρλέτα. Αλλά τους προλαβαίνει η δικτατορία... Μια απίστευτη σύμπτωση... Ο Θεοδωράκης ακούει για πρώτη φορά τα τραγούδια του «Ρομανσέρο» από την Αρλέτα, καθώς εκείνη, ανυποψίαστη τα παίζει στη Ρηνιώ Παπανικόλα - στο σπίτι της οποίας κρύβεται τότε ο συνθέτης. Η τραγουδίστρια, αντί να ηχογραφήσει το «Ρομανσέρο», γίνεται ο κομιστής των πρώτων αντιστασιακών μηνυμάτων του Θεοδωράκη... Τα τραγούδια -σαφώς επηρεασμένα από το «επικό» κλίμα της εποχής- θα ηχογραφηθούν τελικά για πρώτη φορά με τη Μαρία Φαραντούρη, στο εξωτερικό. Εκεί θα ξεκινήσει -και θα ματαιωθεί- μια ακόμα συνεργασία του Μίκη Θεοδωράκη με τον Ελύτη. Θυμάται σχετικά ο συνθέτης: «Οταν έφυγα για πρώτη φορά έξω, ένα από τα πρώτα πράγματα που θυμάμαι είναι μια... συνωμοσία που έγινε από φίλους μου που ήξεραν πόσο ήθελα να κάνω κάτι καινούργιο...

Με πήρε ο Νίκος ο Κούνδουρος και πήγα σ' ένα γεύμα στο σπίτι της Μαργαρίτας Λυμπεράκη, όπου ήταν και ο Βασίλης Διαμαντόπουλος με τη Μαρία Αλκαίου και ο Ελύτης. Στη διάρκεια του φαγητού ήταν φανερό ότι όλοι κάτι "συνωμοτούσαν" κι όταν τελειώσαμε μου ανήγγειλε ο Ελύτης ότι "έγραψα ένα νέο Αξιον Εστί" για σένα. Ηταν το "Μονόγραμμα"... Μου λέει - ήταν άνοιξη - "θα πάω το καλοκαίρι στην Κύπρο να το συμπληρώσω και μόλις γυρίσω θα σ' το δώσω". Δεν μου το έδωσε γιατί, αμέσως μετά, γύρισε στην Ελλάδα».
Το «Μονόγραμμα» θα μελοποιήσει αλλά και θα ηχογραφήσει το 1983 ο Γιάννης Ζουγανέλης, όμως ο δίσκος δεν θα εκδοθεί, καθώς ο ποιητής δεν θα δώσει την έγκρισή του... Και μόνο δυο χρόνια μετά το θάνατο του ποιητή, τον Οκτώβριο του 1998, με τη συνεργασία της συντρόφου του ποιητή Ιουλίτας Ηλιοπούλου, θα κυκλοφορήσει ένας δίσκος όπου ο Μίκης Θεοδωράκης θα απαγγείλει το «Μονόγραμμα», με συνοδεία το δικό του «Αντάτζιο»...
Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΤΣΑΜΠΡΑ Αναδημοσίευση από την "Ελευθεροτυπία"

Οδυσσέας Ελύτης - Ναοί στο σχήμα τ' ουρανού.

Want to Subscribe?
Sign In or Sign Up now!
Απόσπασμα από το αρχείο Γιώργου και Ηρούς Σγουράκη. Εκπομπή "Προσωπικά δεδομένα" του Κώστα Μαρδά

Ελύτης - Λίγες επισημάνσεις για τη ποιητική του δημιουργία. Άρθρο της Ευθυμίας Δ. Σκαπέτη.

O Ελύτης, το καλλιτεχνικό ψευδώνυμο του Αλεπουδέλη, γεννήθηκε στην Κρήτη. Δραστήριο και ανήσυχο πνεύμα, όπως και σώμα, μας έδωσε μια μεγάλη παραγωγή τόσο πρωτότυπου λογοτεχνικού λόγου, πεζού και ποιητικού, όσο και μεταφραστικού.
Το έργο του και πιο συγκεκριμένα η ποιητική του δημιουργία, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ότι διακρίνεται από κάποια χαρακτηριστικά ως προς τη γλώσσα, το ύφος και τη στιχουργική. Αυτά τα στοιχεία μαζί με το στοιχείο της "ελληνικότητας" της ποίησής του αποδίδουν τόσο τη λογοτεχνική ταυτότητα του Ελύτη όσο και τους λόγους για τους οποίους αγαπήθηκε και τιμήθηκε με το Νόμπελ Ποίησης στη Στοκχόλμη το 1979.
Ξεκινώντας από την ποιητική του γλώσσα, αυτή θα μπορούσαμε να πούμε ότι διακρίνεται από τα εξής βασικά χαρακτηριστικά:
- Επίδραση του λόγου των επών του Ομήρου, κυρίως στα λεγόμενα λυρικά μέρη του.- Επίδραση της αρχαίας ελληνικής λυρικής ποίησης, την οποία έχει γνωρίσει από την παιδική ηλικία.- Επίδραση της νεώτερης ελληνικής λυρικής ποίησης, του Σολωμού, του Κάλβου και του Καβάφη, αλλά και των σύγχρονης νοοτροπίας Γάλλων ποιητών Paul Eluard και Perre Jean Jouve, οι οποίοι, όπως ομολογεί ο ίδιος ο ποιητής στα "Ανοιχτά χαρτιά" "… μ’ ανάγκασαν να προσέξω και αδίστακτα να παραδεχτώ τις δυνατότητες που παρουσίαζε, στην ουσία της ελεύθερης ενάσκησής της, η λυρική ποίηση".
- Επίδραση του λόγου του Μακρυγιάννη, που χαρακτηρίζεται κυρίως για τη λιτότητα, την απλότητα, την αυθεντικότητα, τη γνησιότητα.
- Επίσης, επίδραση από τις λαϊκές διηγήσεις.
- Επίδραση από το λόγο του Ευαγγελίου.
- Επίδραση από τη Βυζαντινή υμνογραφία, που φαίνεται από τον εσωτερικό και εξωτερικό ρυθμό των ποιημάτων του.
- Ακόμα μια πηγή επίδρασης είναι η Δημοτική ποίηση και τα Δημοτικά τραγούδια, τα οποία έχουν αφήσει ρυθμικά ίχνη.
- Η επίδραση που άσκησε το κίνημα του υπερρεαλισμού, που κυριαρχούσε εκείνη την εποχή, με βασικό χαρακτηριστικό ότι κινείται ανάμεσα στην αλήθεια και τη φαντασία.
Ο υπερρεαλισμός γίνεται γνωστός στον Ελύτη από τον Εμπειρίκο και την "Υψικάμινο", με τον οποίο σχετίζεται, όπως έχει επαφές και με γνωστούς ξένους υπερρεαλιστές λογοτέχνες όταν βρίσκεται στο Παρίσι, όπως ο Αντρέ Μπρετόν, ο οποίος έγραψε και το "Μανιφέστο του Υπερρεαλισμού", ο Paul Eluard και ο Perre Jean Jouve, ο P. Reverdy, ο A. Camus, ο G. Unga-retti, ο R. Char.
Το ύφος της ποίησης του Ελύτη έχει πολυσύνθετη μορφή και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί συγχρόνως λιτό και εκφραστικό, έντονα συναισθηματικό, περιγραφικό, γεμάτο σχήματα λόγου και εικόνες, μεταφορικό και ρεαλιστικό συγχρόνως, όλα αυτά τα οποία δίνουν μια διάθεση ανάγλυφη και παραστατική. Με σιγουριά θα μπορούσαμε να το αποκαλέσουμε τολμηρό και πρωτότυπο από τον ασυνήθιστο συνδυασμό λέξεων και εννοιών με γνώμονα τη φαντασία και το όνειρο, που όταν το επιθυμεί ο ποιητής η ποίησή του μεταφέρεται σε ένα επίπεδο μεταφυσικό, θρησκευτικό, υπερκόσμιο. Επίσης, όλα τα παραπάνω αναδεικνύουν μια δυναμικότητα τόσο στο ύφος όσο και στο λόγο και την έκφραση, μια δυναμική με ηθικό αντίκρισμα μέσα από το προσεγμένο και λογικά ελεγχόμενο ποιητικό λόγο, ο οποίος χρησιμοποιεί το φανταστικό και το ονειρικό στοιχείο χωρίς να παραδίδεται απόλυτα σ’ αυτό. Μπορεί και το ελέγχει ώστε να γίνει μέσο έκφρασης με νόημα και όχι απλή συναισθηματική και πνευματική αποφόρτιση. Επιπλέον, τα στοιχεία αυτά παραπέμπουν και σε άλλες μορφές τέχνης που επηρεάστηκαν από τον υπερρεαλισμό, όπως η ζωγραφική.
Η στιχουργική και η μετρική διακρίνονται από τη χρήση μετρικών μορφών και ομοιοκαταληξιών. Ο ελεύθερος μορφικά στίχος και η στροφική οργάνωσή του ακολουθούν περισσότερο κανόνες εσωτερικού ρυθμού και μουσικότητας, απόδειξη μιας νεωτερικής ποιητικής προσέγγισης και απόδοσης που συνδυάζει τολμηρά την παράδοση της βυζαντινής υμνογραφίας και του δημοτικού τραγουδιού με τη σύγχρονη τάση των νέων ρευμάτων του συμβολισμού, ας μην ξεχνάμε πως ο Ελύτης είχε επαφές με το Σεφέρη, και κυρίως του υπερρεαλισμού.Ο υπερρεαλιστικός τρόπος σύνθεσης της ποίησής του μέσα από την αίσθηση της φαντασίας και των τολμηρών συνδυασμών λέξεων συνταιριάζει με αρμονικό τρόπο εξωτερικές - αντικειμενικές αλήθειες, αλήθειες Φύσης και Ηθικής, φυσικής και ανθρώπινης, και μεταφυσικής και θρησκευτικής Πίστης, με εσωτερικές - υποκειμενικές σκέψεις, εμπειρίες, βιώματα και συναισθήματα, με την προσωπική στάση του ποιητή απέναντι σ’ όλα αυτά και με σαφείς αρχές ποιητικής δημιουργίας του ποιητή. Ο λόγος, συχνά ακατανόητος, προκαλεί τον αναγνώστη - ακροατή του να εισέλθει, να διαισθανθεί και να συναισθανθεί, να κατανοήσει ελεύθερα, αφήνοντας τη φαντασία του να γίνουν το φανέρωμα των ορατών και αοράτων αληθειών.
Το αίσθημα της ελευθερίας, της κριτικής σκέψης, της συμμετοχής στην ποιητική σύνθεση και δημιουργική ερμηνεία του ποιητή, είναι η αποκάλυψη του κόσμου του ποιητή, που προκαλεί αναγνώστες και ακροατές να προσεγγίσουν και να συμμεριστούν την νεοεκφραζόμενη σε μεθόδους και τεχνικές ποιητική του τέχνη, που βασίζεται από τη μια στην ελληνική παράδοση και φύση και από την άλλη στις εσωτερικές και μύχιες σκέψεις, αισθήματα, εμπειρίες και αντιλήψεις του Ελύτη.
Η ποίηση του Ελύτη είναι γεμάτη αίσθημα και ορθολογισμό, πάθος και λογική, αλλά κυρίως έρωτα και αγάπη, μια διαλεκτική ισορροπία όπου ο ποιητής ανακαλύπτει και αυτο - ανακαλύπτεται, αποκαλύπτει και αποκαλύπτεται προς τον εαυτό του, προς τους αναγνώστες του, προς τις πηγές έμπνευσής του και κυρίως προς την τέχνη την ποιητική μέσα από ποιητικούς διαύλους και διεργασίες.
Ο διάλογος και η επικοινωνία, η αλήθεια και το ανώτερο που αποζητά ο ποιητής, του φανερώνουν πρώτιστα τον ίδιο του τον εαυτό, δηλώνοντας τον τρόπο αντίληψης που έχει για την τέχνη της ποίησης, τις αρχές, τις αξίες, τους κανόνες, τις απολαύσεις, την ανάταση, τον αυτοπροσδιορισμό, τη δι - όραση μέσα από το φαινομενικό, όλα όσα μπορεί να προσφέρει η ενασχόληση με την τέχνη της ποίησης. Τα όρια κάθε που ξεπερνούν το κοσμικό και το καταληπτό επίπεδο εισέρχονται στο ακατάληπτο μεταφυσικό και υπερκόσμιο, που φαντάζει προσιτό μόνο πνευματικά.
Η ποίηση του Ελύτη, με βάση τα προηγούμενα, δίνει τη διττή δυνατότητα ανάδειξης των θέσεων του ποιητή. Από τη μια, μας επιτρέπεται να αναγνωρίζουμε τη θέση του ποιητή που έχει ο ίδιος για τον εαυτό του ως ανθρώπου και ως δημιουργού μέσα στη Δημιουργία, στον Κόσμο και τη θέση του πως ο άνθρωπος πρέπει να εναρμονίζεται τηρώντας το αρχαιοελληνικό "μέτρον" μέσα στον Κόσμο που τον περιβάλλει και να μην ξεχνά πως είναι αναπόσπαστο τμήμα του και οφείλει να υπακούει τους υπέρτατους αιώνιους κανόνες και νόμους της ζωής και της δημιουργίας. Ο Ελύτης αποζητά να ταυτοποιήσει και να συνειδητοποιήσει το συντονισμό του με τη συμπαντική αρμονία, το "μέρος" που ανήκει ενεργά και ελεύθερα στο "όλον". Αυτό στοχάζεται και αποπειράται να αποδώσει στο έργο του ακολουθώντας μια κλίμακα που αρχίζει από το απτό και ανατείνει στο πνευματικό. Με άλλα λόγια, η ποίησή του είναι μια πρόκληση, ένας ανοιχτός ορίζοντας. Μέσα από αυτή την οπτική του έργου του, η ποιητική του θεωρία προεκτείνεται και στην κοσμοθεωρία του Ελύτη μέσω της κοσμοθεώρησής του.Επίσης, βασικό στοιχείο είναι η Ελληνικότητα της ποίησης του Ελύτη, η αγάπη και η λατρεία του ελληνικού στοιχείου, η οποία πολυσύνθετα, όπως πολυσύνθετος είναι και ο ελληνισμός, πηγάζει από παντού και είναι διάχυτη.
Πηγάζει: - από τη λατρεία της ελληνικής γλώσσας και της αδιάσπαστης συνέχειας και ενότητάς της ανά τους αιώνες, από την αρχαιότητα μέχρι τη σύγχρονη εποχή, σε όλες της τις μορφές, από τις πιο λόγιες μέχρι τις πιο λαϊκές και δημοτικές. Ας θυμηθούμε τη ρήση "τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική", μια κληρονομιά
- χάρισμα που γιομίζει υπερηφάνεια και απαιτεί ανάλογο σεβασμό, αντιμετώπιση, αξιολόγηση και χειρισμό, μια αλήθεια τόσο απλά διατυπωμένη με ανάλογη δυναμικότητα.- από τη λατρεία της ελληνικής λογοτεχνίας και παράδοσης, που δηλώνεται κυρίως μέσα από επιρροές στους εκφραστικούς τρόπους και στη στιχουργική.
- από τη λατρεία της ελληνικής ψυχής, του ήθους και του πνεύματος, της ελληνικής ηθικής και των αιωνίων αρχών και αξιών, που διακατέχουν τον Έλληνα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, αν και αυτό δεν είναι κάθε στιγμή ευκολοπροσδιόριστο με την πρώτη ματιά, όπως το "μέτρον", ο "έρωτας", η "αρμονία", ο "διάλογος", η "πίστις", η "ελευθερία", ο "ανθρωπισμός - ανθρωποκεντρισμός", ο "ορθολογισμός" και το "θεϊκό", το "κάλλος", το "αγαθόν".
- από τη λατρεία της χριστιανικής πίστης - Ορθοδοξίας.
- από τη λατρεία της ελληνικής φύσης, του ζωοδότη ελληνικού ήλιου και φωτός, της θάλασσας και της υπόλοιπης φύσης, που γεννούν αισθήματα ζωντάνιας, αισιοδοξίας και χαράς, έρωτα, ο οποίος λειτουργεί ως δημιουργική και ζωογόνος δύναμη πληρότητας, ευτυχίας. Ένας ήλιος που φωτίζει και αποκαλύπτει αλήθειες αιώνιες, αρκεί να τον σεβαστείς.- από τη λατρεία του ελληνικού πολιτισμού και όλων των παραμέτρων που τον συνυφαίνουν και του αποδίδουν την τιμή του ξεχωριστού, με την έννοια της δημιουργίας, της ελευθερίας, του ανθρωπισμού, της προσφοράς, επιτεύγματα αληθινά θαυμαστά.
- από τη λατρεία της ελληνικής ιστορίας, των μεγάλων και λαμπρών επιτυχιών και δύσκολων στιγμών, έτσι όπως η αντικειμενικότητα φιλτράρεται μέσα από την προσωπική
- υποκειμενική εμπειρία του γεγονότος.
Ολοκληρώνοντας αυτές τις λίγες επισημάνσεις για την ποιητική δημιουργία του Ελύτη, μπορούμε να συνοψίσουμε πως ο ποιητής "του ήλιου" είναι ένα τεχνίτης του λόγου, ένας αληθινός λογοτέχνης - καλλιτέχνης. Η ποίησή του σου αφήνει μια αίσθηση γλυκύτητας, που απορρέει από το συνδυασμό του λυρισμού, της τρυφερότητας, της συγκίνησης, της ευαισθησίας και της μουσικότητας, και του επικού, της δύναμης, της δημιουργίας, της ηθικής δράσης και του διαλόγου. Είναι μια ευχάριστη έκπληξη που σε τιμά.

Σκαπέτη Δ. Ευθυμία.

ΕΙΠΑΝ, ΕΓΡΑΨΑΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ:

« […] Η ποίηση του Ελύτη είναι τόσο αληθινή, έχει τόση δική της ύπαρξη, ώστε, πολλές φορές, όταν μας δίνει μια εικόνα και την παραβάλλουμε με μια ανάλογή της από την πραγματικότητα, η τελευταία μας φαίνεται ψεύτικη. Εδώ η ποίηση ούτε αντιγράφει, ούτε μιμείται, ούτε εξωραΐζει τη φύση. Δημιουργεί ένα δικό της κόσμο, όπου όλα είναι όνειρο ή οπτασία, όπου η πραγματικότητα χάνεται κι η ζωή ξεντύνεται τα ρούχα που της φόρεσαν οι άγγελοι για να παρουσιαστεί γυμνή, όπως την έκαναν τα χέρια του δημιουργού της. […] ‘Ω νεότητα / Πληρωμή του ήλιου / Αιμάτινη στιγμή / που αχρηστεύει το θάνατο.’ Όταν ένας ποιητής έχει τέτοιους στίχους, ξεφεύγει εντελώς από τις προσωρινές και συμβατικές σχολές και γίνεται κλασικός, έστω κι αν είναι εικοσιτριών χρόνων.»

Μήτσος Παπανικολάου, Νεοελληνικά Γράμματα, αρ. 72, 16.4.1938

« […] Καιρός να κοιτάξουμε εισαγωγικά ‘Το Άξιον Εστί’ και να επιχειρήσουμε μια πρώτη περιγραφή του. Ένας τρόπος –από τα γνωστά στο άγνωστο– είναι η συσχέτιση με συγγενικά έργα της ποίησής μας (συσχέτιση που θα έπρεπε ίσως να προεκταθεί, άλλη ώρα, και σε ξένα ποιητικά έργα, πράγμα που επιχείρησε ήδη, αναφορικά με τον Σαιντ-Τζων Περς, ο ποιητής Θ. Δ. Φραγκόπουλος): με τους ‘Ελεύθερους Πολιορκισμένους’, με τον ‘Δωδεκάλογο του Γύφτου’ και με τον ‘Πρόλογο στη Ζωή’. Όπως ο Σολωμός, ο Ελύτης θέλησε να σαρκώσει ‘το ουσιαστικότερο και υψηλότερο περιεχόμενο της αληθινής ανθρώπινης φύσης, την Πατρίδα και την Πίστη’, σε επεισόδια από κορυφαίες στιγμές της σύγχρονής του ιστορίας του Ελληνισμού. Όπως ο Παλαμάς: θέλησε να στήσει τον Ποιητή, με τις ανθρώπινες αδυναμίες του και τις υπεράνθρωπες δυνάμεις του, στο κέντρο μιας διαλεκτικής σύνθεσης του Ελληνικού κόσμου. Κι όπως ο Σικελιανός: θέλησε να εκφράσει τη συνείδηση της Γης του, της Γυναίκας, της Πίστης του και της Προσωπικής Δημιουργίας του. […] »

Γ. Π. Σαββίδης, περιοδικό «Ο Ταχυδρόμος» 10.12.1960


«Διαβάζοντας Οδυσσέα Ελύτη είναι σαν να κοιτάς αιγαιοπελαγίτικο τοίχο το καταμεσήμερο. Θαμπώνεσαι. Κατεβάζεις τα μάτια. Ποτέ δεν μπόρεσα να αντικρίσω, ώρα πολύ το φωτόδεντρο. Αντέχω το κείμενο σε μικρές δόσεις. Κάθε λίγο αναστέλλω. Αλλάζω βλέμμα. Η συμπύκνωση της ουσίας, η ευφορία των στιγμών ζαλίζει σαν το πολύ οξυγόνο. Στα πεζά αλχημεία παράξενη. Ενώ ο λόγος είναι απλός, στρωτός, ευθύς, χωρίς ποιητικές αντιστροφές και κοσμητικά επίθετα –ξαφνικά όλο και μεταστοιχειώνεται σε ποίηση. Η ανάσα σου κόβεται από την ευτυχία της σωστής λέξης […] Κάθε σκέψη γίνεται αίσθηση σκέψης […] Ελύτης, ο υπερβατικός του εδώ και του τώρα. Ο μεταφυσικός του αισθητού. […]

Νίκος Δήμου, περιοδικό «Εποπτεία», αρ. 15, Σεπτ.-Οκτ. 1977

To Αιγαίο του Ελύτη:«Κέντρο της καλλιτεχνικής ενέργειας στην Ελλάδα, χιλιάδες χρόνια τώρα, κι από την εποχή της αυγής των πολιτισμών, υπήρξε το Αιγαίο. Εκεί, στη γαλάζια λεκάνη που ενώνει και χωρίζει συνάμα τις τρεις ιστορικές ηπείρους, συντελέστηκαν ανέκαθεν οι πιο τολμηρές κι οι πιο γόνιμες συναντήσεις του πνεύματος. Ο Ελληνισμός, παρών πάντοτε στα χείλη της λεκάνης αυτής (και τότε μονάχα όντας σε θέση να ολοκληρώνει το νόημα της αποστολής του μέσα στον κόσμο), γινόταν ο ενσυνείδητος λειτουργός μιας ακατάπαυστης αφομοιωτικής ενέργειας, που με υλικό παρμένο από την Ανατολή και τη Δύση εξακολουθητικά πλαστουργούσε πρότυπα πολιτισμού, διάφορα και στην ουσία και στη μορφή από κείνα που του είχαν χρησιμεύσει για πρώτη ύλη».

Χρήστος Παρίδης στο" ΕΘΝΟΣ"